Wat je moet weten over een papieren schenking

Aan het einde van het jaar zijn er veel vragen over schenkingen, met name over schenken door ouders aan kinderen. Een van de meest voorkomende vormen van schenken is echter de zogenaamde ‘papieren schenking’. Deze schenking komt eigenlijk alleen voor tussen ouders en kinderen. In dit artikel geef ik een overzicht van deze schenkingsconstructie.

Wat is een papieren schenking?

Een papieren schenking wil zeggen dat de schenker (meestal de ouders) aan de begiftigde (het kind) een schenking doet, maar zelf niet de beschikkingsmacht over het geschonken bedrag verliest. Door een ‘vordering’ te schenken wordt er een schuld van de schenker aan de begiftigde gecreëerd. Anders gezegd: de ouder schenkt een bedrag aan het kind, maar leent het gelijk weer terug. Door die schuld wordt het vermogen van de schenker lager. Hierdoor valt bij het overlijden van de schenker diens nalatenschap ook lager uit. Dit levert een besparing van erfbelasting op. Voordeel van deze constructie is ook dat de schenker nog steeds de beschikking blijft houden over zijn geld.

Meestal wordt het jaarlijks van schenkbelasting vrijgestelde bedrag (in 2023 € 6.035,-) geschonken aan een kind. Soms ook hogere bedragen, maar dan zal er schenkbelasting verschuldigd zijn over het bedrag dat boven de vrijstelling uitkomt. Zo’n schenking wordt in de volgende jaren vaak herhaald, om zo uiteindelijk de erfbelasting bij overlijden van de ouders te verminderen. Je bent dan bezig met ‘estate planning’.

Hoe regel je een papieren schenking?

Een papieren schenking wordt gezien als een ‘schenking ter zake des doods’, omdat de schuld pas bij overlijden van de ouder uitgekeerd wordt aan het kind (zie artikel 7:177 Burgerlijk Wetboek). Dit betekent dat een papieren schenking verplicht in een notariële akte opgenomen moet worden. Voor het regelen van de schenking moet je dus naar de notaris. Die kan je overigens gelijk adviseren over het nut van de schenking en de gevolgen ervan in jouw geval.

Welke voorwaarden gelden bij een papieren schenking?

In de akte van een papieren schenking zullen de volgende punten worden opgenomen:

• Rente
  De belangrijkste voorwaarde is dat er (fiscaal) verplicht jaarlijks 6% rente op de schuld moet worden betaald door de schenker aan de begiftigde. Doe je dit niet dan zal de schuld bij het overlijden niet van de nalatenschap afgetrokken mogen worden. Het wordt dan als (fictieve) erfenis gezien. Een en ander betekent dat je de bankafschriften van de rentebetalingen goed moet bewaren; deze moet je aan de Belastingdienst meesturen bij de aangifte erfbelasting bij overlijden van de schenker.
• Opeisbaarheid van de schuld
  In principe is de schuld uit de schenking opeisbaar voor de begiftigde als de schenker overlijdt. Daarnaast zijn er nog andere situaties waarin het handig of zelfs noodzakelijk kan zijn om de schuld opeisbaar te maken. Denk bijvoorbeeld aan faillissement/surseance van betaling/schuldsanering van de schenker of de schenker moet naar de bijstand voor een uitkering. Ook onder curatele stelling van de schenker of onder bewind stelling van het vermogen van de schenker kan een opeisbaarheidsgrond zijn.
  Een actuele opeisbaarheidsgrond is opname in een verzorgings-/verpleegtehuis (Wet langdurige zorginstelling). Door het opeisbaar maken van de schuld zal (na 2 jaar) de berekening van de eigen bijdrage voor de Wlz mogelijk lager uitvallen. Zie daarover dit blogartikel en dit blogartikel.
• Uitsluitingsclausule
  Meestal is het wenselijk om ook een uitsluitingsclausule (ook wel privéclausule) op te nemen. Dit houdt in dat bij echtscheiding van een begiftigde, diens partner geen recht heeft op (een deel van) de schenking. In de volksmond wordt dan gezegd dat ‘het op de eigen kinderen beschreven’ is. Deze clausule komt tegenwoordig in bijna elk testament voor, maar kan dus ook voor schenkingen gebruikt worden.
• Inbreng
  Tot 1 januari 2003 werden schenkingen die door de ouders aan kinderen zijn gedaan, beschouwd als voorschot op het erfdeel van de ouders. De schenkingen moesten dan voor een kind met diens erfdeel verrekend (ingebracht) worden. Na 1 januari 2003 hoeft de schenking niet meer verrekend (ingebracht) te worden.
  Ouders kunnen echter bepalen dat de schenking wel dient te worden verrekend met het erfdeel van de kinderen bij overlijden van de ouders. Dan wordt het als voorschot beschouwd zodat per saldo elk kind gelijk behandeld wordt. De reden om dit te doen kan zijn dat een kind meer of grotere schenkingen heeft gehad dan de andere kinderen, terwijl ze allemaal wel gelijk behandeld moeten worden na overlijden van de ouders.
• Andere aandachtspunten
  Enkele andere aandachtspunten die kunnen worden opgenomen of belangrijk zijn om te weten:
  • Het is mogelijk een schenking herroepelijk te maken. Die herroeping is dan afhankelijk van de wil van de schenker. De herroeping fungeert in feite als een ontbindende voorwaarde. Door de herroeping keert de vordering terug in het vermogen van de schenker.
  • Als de schenker getrouwd is, heeft die voor het doen van een papieren schenking de toestemming van de andere echtgenoot nodig. Dit moet schriftelijk gebeuren door een ondertekende verklaring of de andere echtgenoot moet de schenkingsakte ook ondertekenen bij de notaris.
  • Voor het ondertekenen van de akte bij een papieren schenking zal de schenker altijd zelf aanwezig moeten zijn, omdat het een schenking ter zake des doods is. De begiftigde kan eventueel een volmacht geven aan de schenker of een notarismedewerker om namens hem de akte te ondertekenen.
  • Aangezien een papieren schenking pas uitgevoerd wordt bij overlijden van de schenker, moet de schenkingsakte aangemeld worden bij het Centraal Testamentenregister.
  • Als het kind dat de schenking ontvangt een bijstandsuitkering krijgt, dan is het wel opletten. Het recht op bijstand is vastgelegd in de Participatiewet. Een bijstandsgerechtigde moet op grond van 17 lid 1 PW aan de gemeente mededeling doen van alle feiten en omstandigheden waarvan hem redelijkerwijs duidelijk moet zijn dat die van invloed kunnen zijn op zijn recht op bijstand. Die mededelingsplicht kan onder meer aan de orde zijn wanneer de bijstandsgerechtigde (het kind) een gift ontvangt zoals een papieren schenking.
    
    NB: Gemeenten kunnen een zogenoemde giftendrempel hebben, waardoor giften onder een bepaald bedrag niet bij de gemeente hoeven te worden gemeld. Iedere gemeente kan zijn eigen beleid maken. Ontvangt een bijstandsgerechtigde per kalenderjaar in totaal meer dan de giftendrempel, dan moeten deze giften wél bij de gemeente worden gemeld. De gemeente zal dan beoordelen of de bijstandsgerechtigde door de giften het recht op zijn bijstandsuitkering verliest. Dat is het geval indien de uitkeringsgerechtigde hierdoor ‘beschikt of redelijkerwijs kan beschikken’ over meer dan het vrij te laten vermogen (voor een alleenstaande in 2023: € 7.605, art. 34 lid 2 PW).

Welke belastingen spelen een rol bij de papieren schenking?

Schenkbelasting

Over het bedrag dat geschonken wordt aan de kinderen is in beginsel schenkbelasting verschuldigd. Elk kalenderjaar kan een bepaald bedrag (in 2023 € 6.035,-) vrij van schenkbelasting aan elk kind worden geschonken. Over het meerdere boven de vrijstelling is schenkbelasting verschuldigd en daarvan moet aangifte schenkbelasting worden gedaan. Tot een bedrag van € 138.642,- (in 2023) is er 10% schenkbelasting verschuldigd en daarboven 20%.
Ook zou eenmalig gebruik gemaakt kunnen worden van een verhoogde vrijstelling, als het kind tussen de 18 en 40 jaar is. In dat geval is de vrijstelling € 28.947,- (in 2023). Als deze laatste vrijstelling wordt gebruikt, moet er ook altijd aangifte schenkbelasting worden gedaan.

Erfbelasting

Als ouders vermogen nalaten bij hun overlijden aan de kinderen, is er erfbelasting verschuldigd. Kinderen hebben altijd wel een vrijstelling erfbelasting (in 2023: € 22.918,-), over het meerdere wordt dan erfbelasting betaald. Tot een bedrag van € 138.642,- (in 2023) is er 10% erfbelasting verschuldigd en daarboven 20%.
Door het vermogen geleidelijk tijdens leven te laten overgaan van ouders naar kinderen (door de schenkingen), kan de erfbelasting bij overlijden van de ouders worden verminderd. Een gedeelte van de schenking is immers vrijgesteld van schenkbelasting (zie hiervoor), zodat daarover geen erfbelasting meer verschuldigd zal zijn bij overlijden.

Inkomstenbelasting

De vordering die de kinderen op de ouders hebben gekregen door de schenking, valt bij de kinderen in box 3 voor de inkomstenbelasting. Dit is de box van spaar- en beleggingstegoeden en bijvoorbeeld de vakantiewoning. Ook de rente die het kind ontvangt van de ouder verhoogt het vermogen in box 3.
De schuld die de ouders aan de kinderen hebben, valt bij de ouders in box 3. Bij hen verlaagt de schenking hun box 3-vermogen.

Als het totaalbedrag in box 3 (bezittingen minus schulden) boven het heffingsvrij vermogen komt, moet er inkomstenbelasting worden betaald over het box 3-vermogen (waaronder de schenking), de zogenaamde vermogensrendementsheffing. Het heffingsvrij vermogen voor 2023 is € 57.000,- (of € 114.000 als er een fiscale partner is). Dit geldt voor zowel de ouder als het kind.

In 2022 werd die vermogensrendementsheffing berekend over een fictief rendementspercentage over het gehele box 3-vermogen tegen een belastingtarief van 31%. (Fictief wil zeggen dat er niet werd gekeken naar het echte, behaalde rendement op het box 3-vermogen.) Dat percentage was deels -0,01% en deels 5,53% (gemiddeld tussen de 1,818% en 5,53%), zie de website van de Belastingdienst.

Vanaf 1 januari 2023 is echter de wetgeving voor dat fictieve rendement gewijzigd en wordt meer aangesloten bij het werkelijke rendement op het vermogen. De Belastingdienst stelt dat rendementspercentage nu als volgt vast:

“Rendementspercentages 2023
In de voorlopige aanslag 2023 gebruiken we fictieve rendementspercentages die dicht bij het werkelijke rendement van uw box 3-inkomen liggen. Dit zijn de rendementspercentages voor 2023:
1.     Bank- en spaartegoeden en contant geld: 0,36%
2.     Beleggingen/andere bezittingen: 6,17%
3.     Schulden: 2,57%
Het percentage voor beleggingen en andere bezittingen staat al vast. De percentages voor bank- en spaartegoeden en schulden zijn nog voorlopig. Begin 2024 stellen we die percentages vast. De vastgestelde percentages gebruiken we bij uw definitieve aanslag.“

Het kind wordt dus geacht 6,17% rendement te hebben gehad over het bedrag van de papieren schenking. Daarover moet dan 32% inkomstenbelasting worden betaald als het kind boven het heffingsvrij vermogen uitkomt. Feitelijk is dat rendement lager, omdat het kind 6% rente ontvangt (zie hiervoor).

De ouder wordt dus geacht 2,57% (debet)rente te hebben betaald over het bedrag van de papieren schenking. Feitelijk is dat rendement hoger, omdat er verplicht 6% rente moet worden betaald aan het kind (zie hiervoor).

Hierdoor wordt dus eigenlijk gefingeerd dat de ouder voor de schuld een lagere rente betaalt dan de rente die het kind op de corresponderende vordering ontvangt. Dit leidt tot een hoger (forfaitair) rendement voor box 3 op familieniveau en dus mogelijk tot hogere belastingdruk.

Het is echter geheel afhankelijk van de specifieke situatie van de ouder en het kind of dat daadwerkelijk tot een nadeel leidt. Bepalend is wat de ouder en het kind verder nog aan vermogen hebben in box 3 en of ze een fiscaal partner hebben.

Tip

De genoemde 6% rente moet elk jaar betaald worden aan het kind. Een belangrijk aandachtspunt is dus dat de ouders wel voldoende banktegoeden moeten hebben om elk jaar (tot hun overlijden) die rente te kunnen betalen. Ga dus in overleg met je notaris om vooraf alle gevolgen van een papieren schenking in kaart te brengen.

Dit artikel is eerder op dit blog gepubliceerd, maar in 2023 geheel herzien.